آب یکی از مقدس ترین عناصر طبیعی نزد ایرانیان، مظهر روشنایی و نماد پاکی به شمار می رفته است. بعضی از گونه های معماری در ایران، اختصاصاً برای نگهداری و توزیع و مصرف آب به وجود آمده است که ذوق و هنر ایرانی، تجلی زیبا و پر معنایی را در آن به نمایش گذاشته است. از جمله مهمترین این گونه های معماری می توان به آب انبارها، آسیاب‌ها، سقا خانه‌ها، پل‌ها، قنات‌ها و چاه ها اشاره کرد.
چاه های تلا کجا قرار دارند؟
یکی از جالب و متفاوت ترین ترین روش های ذخیره و جمع آوری آب در روستای لافت در جزیره ی زیبای قشم وجود دارد. روستای لافت مانند بسیاری از روستاهای قشم در امتداد ساحل شکل گرفته است. علاوه بر دسترسی مستقیم به دریا و تسهیل ارتباط دریایی، وجود آب شیرین در شکل گیری روستای لافت اهمیت فراوانی داشته است. هسته ی مرکزی روستا در اطراف مجموعه چاه های تلا قرار گرفته و در امتداد ساحل حد فاصل دریا و دامنه ی تپه هایی کم ارتفاع گسترش یافته است.
چرا چاه های تلای قشم شهرت دارند؟
تعداد این چاه ها 366 حلقه است، برابر با تعداد روزهای سال کبیسه و به این ترتیب که هر چاه یک روز از سال مورد استفاده قرار می گرفت. عمق چاه ها 3 تا 6 متر است و نکته ی جالب در مورد این چاه ها نحوه ی آبگیری آنهاست، بر خلاف آنچه که در خصوص چاه تصور می شود چاه های تلا از آب های زیر زمینی پر نمی شود، بلکه این آب باران است که هر سال در فصل بارندگی این چاه ها را لبریز می کند و به دلیل وجود لایه گچی در کف چاه آب برای مدت طولانی سالم و خنک باقی می ماند. شکل گیری لافت به صورتی است که آب جاری وارد روستا نشود. به هنگام باران های شدید آب از تپه های مرجانی کنار چاه ها جاری می شود و پس از پر شدن چاه ها و آب انبار اصلی روستا سریز آن از محوطه اطراف کنار مسجد جامع به دریا می ریزد.
معنی تلا چیست؟
دو وجه تسمیه برای چاه های تلا روایت می شود اول اینکه تلا یا تلاو تشکیل شده است از دو کلمه ی تل به معنی تپه یا بلندی و او(آب) که می توان معنی آبی که از بلندی جاری می شود را برای آن در نظر گرفت . در روایت دوم به دلیل ارزشمند بودن آب در این منطقه با نام چاه های طلا از آن یاد می شود.
درختانی که کیفیت آب را نشان می دهند!
در اطراف چاه ها درختان کهور کهن با ریشه های درهم تنیده که در دل سنگ ها فرو رفته اند قرار دارند که مردم با مشاهده شادابی این درختان از کیفیت آب چاه ها مطلع می شوند و این باعث شده تا برای مردم محلی تقدس یابند. قدمت چاه ها را به دوره هخامنشیان و ساسانیان و حتی در برخی منابع به پیش از آن نسبت می دهند و این قدمت باعث ایجاد روایات و آیین های فراوانی برای این چاه ها شده است.
بانوی نگهبان چاه ها
چاه های تلا همواره بانویی نگهبان داشته که کپری در کنار چاه ها برپا کرده و از چاه های آب شیرین حفاظت می کرده است. وظیفه ی این بانوی نگهبان تعیین چاه برای هر روز سال و همینطور تقسیم نوبت برداشت آب و نظارت بر صحت آن بوده است. اینکه این وظیفه بر عهده ی بانویی قرار داده شده است به احتمال فراوان نسبتی با اعتقاد به الهه آب در ایران باستان یعنی آناهیتا دارد.
پاکسازی سالانه و هفتگی چاه ها در لافت
آیین پاکسازی این چاه ها نیز بر اساس دو زمانبندی سالانه و هفتگی صورت می گرفته. پاکسازی هفتگی با جار زدن در روستا هر جمعه انجام می شده و پاکسازی و لایروبی سالانه هر ساله در اواخر پاییز، زمانی که آب چاه ها تمام می شده یا مقدار کمی آب باقی بوده، در زمانی که مردم چشم به باران نو داشتند انجام می گرفته است.
درخت زیارت!
در کنار چاه های تلا درخت کُنار کهنسالی دیده می شود که به درخت زیارت مشهور است و در باور و اعتقادات مردم لافت جایگاه مقدسی دارد. اهالی برای حاجت های مختلفی مانند بچه دار شدن یا شفای بیماری به زیارت این درخت می آیند. در زیارت این درخت، فرد حاجتمند درخت را طواف می کند و در ادامه پارچه سبز رنگی به درخت می بندد، سپس قربانی خود را انجام می دهد و گوشت آن را پس از طبخ خیرات می کند، اهالی معتقدند اگر خون قربانی زیر درخت شسته شود حاجتشان برآورده نخواهد شد. بر اساس یکی از روایات و باورهای محلی نیز فردی به نام خواجه کریم خان که از اولیای خدا بوده است، قبل از مهاجرت مردم از لافت کهنه، همراه با غلامان خود اقدام به حفر این چاه ها کرده است و محل درخت قدمگاه اوست.
مراسم قبله دعا
یکی از مراسمی که در اکثر روستاهای جزیره قشم نیز رایج است و تا به امروز همچنان برگزار می گردد مراسم قبله دعاست، تفاوت مراسم قبله دعا در روستای لافت با سایر روستا های قشم در ارتباط مستقیم برگزاری آن با وضعیت آبگیری چاه ها است. اگر میزان آب موجود در چاه ها به حد قابل قبول نرسیده باشد این مراسم برگزار می شود. از رسوم مراسم قبله دعای لافت آوردن انواع حیوانات اهلی و وحشی که امکان آوردنشان به محل وجود دارد است، تا آنها نیز از پروردگار درخواست باران کنند.
با گذشت زمان بسیاری از این چاه ها پر شده است و امروزه حدود 60 حلقه از آن ها باقی مانده است که هنوز هم در طول سال مورد استفاده اهالی قرار می گیرد.
آنچه خواندید یکی از مطالبی است که درباره جزیره قشم نوشته ایم. برای دیدن اطلاعات جامع جزیره قشم و خواندن مطلب جذاب درباره دیدنی های قشم اینجا کلیک کنید.
