جنگلهای دریایی (جنگل حرا)
جنگلهای دریایی گونه‌ای که از جنگل در مناطق استوایی و نیمه استوایی هستند. این جنگل‌ها در جهان با نام عمومی «مانگرو» [1](mangrove) و با نام علمی «اوسینا مارینا» (Avicennia marina)[2] شناخته می‌شوند. مانگرو یا جنگل دریایی اکوسیستمی است که از زمین‌های میان مناطق جزر و مدی دریا تشکیل می‌شود. در اطراف مناطق ساحلی و تالابی این اکوسیستم گونه‌های جانوری و گیاهی منحصر به فردی تکثیر پیدا می‌کنند. روز ۲۶ جولای ( ۴ مرداد) را روز جهانی حفاظت از اکوسیستم مانگرو نامگذاری شدده است.
در ایران این جنگل‌ها به «جنگلهای حرا» معروفند. شهرت این نام به دلیل وجود درختچه‌ای در این اکوسیستم است که ابوعلی سینا، حکیم و دانشمند ایرانی، آن را «حرا» نامیده است. بنا بر افسانه‌ای کهن نیز «حرا» درختی است که از اشک چشم انسان روییده است.
جنگلهای حرا در ایران از وسیع‌ترین گونهٔ جنگلهای دریایی در دنیا هستند. این جنگل‌ها از ویژگی‌های اکوسیستم سواحل جنوب ایران است که در جنوب کشور، در هشت منطقهٔ پراکنده در سواحل خلیج فارس و عمان، حد فاصل مدارهای ۲۵ درجه و ۱۱دقیقه تا ۲۷ درجه و ۵۲ دقیقه عرض شمالی گسترش یافته‌اند.
این محدوده شامل سه استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر از خلیج گواتر در سیستان و بلوچستان تا بردخون در بوشهر است. در ایران مناطق واجد حرا شامل چهار منطقه تحت عنوان تالاب بین‌المللی و یک منطقه با عنوان پارک ملی ساحلی دریایی و هشت منطقه تحت عنوان منطقهٔ حفاظت شده و یک منطقه به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره است که همگی تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته‌اند.
گیاه حرَا
حرا گیاهی از گروه شوره زی و تیرهٔ شاه پسند است. دانهٔ این گیاه بر روی درخت مار می‌روید و نهال تولید می‌کند. نهال از درخت جدا شده و در مرداب می‌افتد. برگ‌های این گیاه بیضی شکل است و قاعده‌ای باریک (دوکی شکل) با رویه‌ای سبز و براق دارند. طول برگ‌های این گیاه ۵ تا ۵.۷ سانتی‌متر است و میوهٔ آن بادامی شکل است که به یک خامهٔ باریک منتهی می‌شود. ریشهٔ حرا نامنظم و گل کوچک این گیاه چهار برگ به رنگ طلایی است. حرا عطری شیرین و خنک دارد که تا شعاع چند متری گیاه به مشام می‌رسد. درخت حرا ۳ تا ۶ متر ارتفاع و شاخ و برگ‌های سبز و روشن دارد. این گیاه در آب‌های شور و دریا می‌روید. در فاصلهٔ بين قشم و بندر خمير، جريان بسیار کم امواج سبب شده بیشتر بذرها در اين نواحى رشد کند.
به این گیاه در بندرعباس حرا، در بلوچستان تمر، در بوشهر گُرم، در بعضی از نقاط تول و در عربی شوری و شوره گفته می‌شود.
درختان حرا آب شور دريا را شيرين کرده و از آن تغذيه مى‌کنند. اين درختان يک دورهٔ رويشى منظم دارند و معمولاً در اواخر تيرماه و اواسط مردادماه به گل مى‌نشينند و ميوه مى‌‌دهند. ميوهٔ آنها بادامی شکل، شيرين و گواراست.
اهمیت حرا
از گیاه حرا علوفه خشک چهارپایان تهیه می‌شود. بافت ساقه، تنه و ریشه این درخت آب شور دریا را تصفیه و مواد مورد نیاز آن را جذب و بقیه مواد را دفع می‌کند. پوست حرا بر باکتری باسیل هانزن که عامل جذام است اثر مثبت دارد. شیره درون آوندها نیز بر بیماری خشکی پوست[3] تاثیرات چشمگیری دارد. در صنعت نیز از تانن موجود در حرا، برای تولید جوهر مازو استفاده می‌شود. همچنین برای تهیهٔ چسب تخته و خمیر چوب این گیاه مورد استفاده است.
از سوی دیگر جنگلهای حرا سالانه حدود ۶ تا ۸ تن کربن را در یک هکتار از خاک ذخیره می‌کنند. حفاظت سواحل از گزند سیلاب‌ها و سونامی، جلوگیری از فرسایش سواحل، پشتیبانی چرخه مواد مغذی موجود در آب، زیستگاه بسیار مناسب برای رشد گیاهان و جانوران، تولید اکسیژن به علت فتوسنتز، تهیه مواد اولیه رزین و تانن، وابستگی گونه‌هایی از ماهیان و میگوها در دوره‌ای از زندگی خود به این درختان، استفاده از ژن‌های این درختان در زیست فناوری به عنوان منابع ژنتیکی، خواص طبی، کاربرد آنها در ترکیبات دارویی، زیبایی و چشم‌انداز طبیعی و جذب توریست؛ از فواید جنگلهای حرا است. این درختان حتی در برخی کشورها برای جوامع محلی ارزش معنوی دارد.
جنگلهای حرا در استان هرمزگان
جنگلهای حرای استان هرمزگان ذخیره گاه زیست کره محسوب می‌شوند و از جهت وسعت در جایگاه اول کشور قرار دارند. سواحل جزیره قشم، بندرپل، جزیره هرمز، بندرخمیر، لافت، تیاب و جاسک را انبوهی از درختان حرا فرا گرفته‌است.
جنگل حرا در سواحل جزیرهٔ قشم
وسعت جنگل حرا در اطراف جزیرهٔ قشم محدوده‌ای به عرض ۵۰ تا ۵۰۰ متر و طول ۱۵۰ کیلومتر را در برگرفته است. وسیع‌ترین منطقهٔ جنگلهای حرا در آب‌های بندر لافت و بندر پل در شمال و غرب جزیرهٔ قشم در فاصلهٔ ۱۴۰ کیلومتری از بندرعباس، قرار دارد.
اين جنگل‌هاى ماندابى (مانگرو) بر روى خاک‌هاى لجنى ناشى از رسوب خاک‌هاى حاصل از فرسايش سواحل رشد يافته‌اند و جزر و مد آب بر وضعیت آنها اثرگذار است؛ ارتفاع آب در این مناطق در حدود ۱.۵ متر است. در زمان جزر، درختان و بستر لجنى آنها، چنان جزایری پراکنده، از آب بيرون می‌آیند. در زمان مد نیز به زير آب فرو می‌روند. در حالت مد، ماهی‌های بسیاری هجوم می‌آورند و این مکان به محلی مناسب برای ماهیگیری بدل می‌شود. حالت جزر و مد در این جنگل‌ها هر ۶ ساعت یکبار اتفاق می‌افتد.
جنگلهای حرا زيستگاه مناسبی جهت انواع پرندگان است. پرندگانی مثل حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه و کاکائی. همچنین این جنگل ها زیستگاه بسیار خوبی برای ماهیان، نرم تنان و سخت پوستان هستند. امكان سفر دريايی و تفريحی در بين درختان حرا و ديدن بيش از 100 گونه از پرندگان بومی و مهاجر، گردشگران بسیاری را به این مناطق فرا می‌خواند.
[1] اجتماعات مانگرو (حرا) درايران تنها دارای دو گونه است: ۱. درخت حرا Avicennia marina))، ۲. درخت چندلRhizophota mucronata))
[2] نام علمی جنگلهای حرا به نام دانشمند بزرگ ایرانی «ابوعلی سینا» (Avicennia Marina) ثبت شده است و در جهان به این نام شناخته می‌شود. زیرا او نخستین فردی بود که به ویژگی‌های طبیعی این گیاه اشاره کرده است.
[3] نوعی بیماری خشکی پوست در استان هرمزگان شایع است.
