روستای سلخ
«سلخ» از عبارت «مسلخ» به معنای پوست کندن گرفته شده است. روستای سلخ از قدیمی‌ترین مراکز ماهیگیری قشم است. این روستا در گذشته محل اختصاصی صید کوسه نهنگ‌های عظیم الجثه (کوکی کر)[1] بوده است. چون صید این ماهی بزرگ به تنهایی ممکن نبوده است و توسط چندین نفر انجام می‌شده است لذا شغل بیشتر مردان صیادی بوده است.
پس از ممنوعیت صید کوکی کر نیز اهالی سلخ از صیادی دست نکشیده و به صید ماهیان کوچکتر و فروش و معاملهٔ آنها برای امرار معاش ادامه داده‌اند. به بیان دیگر دریا و صیادی همواره از اولویت‌های سلخیان بوده است. نوروز دریایی نیز آیینی است برای یادآوری پیوند میان دریا به مثابهٔ روزی دهنده و اهل سلخ به مثابهٔ روزی گیرنده.
نوروز دریا
نوروز دریایی در حقیقت یک تقویم دریایی دقیق است که دریانوردان ایرانی از گذشته‌های دور برای سفر بر روی دریاها آن را ابداع کردند. این تقویم که مبدع آن ایرانیان بوده‌اند هنوز نیز کم و بیش مورد استفادهٔ دریانوردان قدیمی برای برنامه ریزی سفرهای دریایی آنان است. دریانوردان هندی و پاکستانی در نخستین روز این تقویم دریایی با انداختن موز و نارگیل به دریا این روز را جشن می‌گیرند.
نوروز دریایی شامل ۳۶۵ روز و سه فصل صد روزه و یک فصل شصت و پنج روزه است. اولین روز این تقویم بنا بر نوشتهٔ اسماعیل رایین از نهم مرداد ماه شروع و در هفدهم آبان پایان می‌گیرد.[2] این صد روز به «بهار دریا» معروف است. از این تاریخ طغیان آب دریا و شدت باد کمتر می‌شود. دریانوردان باسابقه با توجه به عواملی نظیر زمان وزش باد، طوفان، طغیان آب، بارندگی و … زمان مناسب برای صید و تجارت دریایی را انتخاب می‌کنند.
نوروز دریا در روستای سلخ
آیین نوروز دریا در روستای سلخ شامل دو دسته آیین در روز و بعد از ظهر است. در گذشته اهل سلخ در هنگام روز نوروز دریایی لباس نو می‌پوشیدند، در خانه‌هایشان گل سرخ «گِلَک» می‌کشیدند و بر در خانه‌ها «یا الله» می‌نوشتند، آن دسته از اهالی نیز که سواد نداشتند با کشیدن ضربدر یا دایره بر روی در ورود سال دریایی جدید را اعلام می‌کردند. همچنین اهالی در این روز به سر و پیشانی حیوانات و درخت نخل و درختانی که میوه می‌دهند گلک می‌کشیدند، آنها را لوبن می‌کردند و همراه حیواناتشان به دریا می‌رفتند. درواقع گلک زدن به حیوانات و نخل و در خانه‌ها، لوبن کردن حیوانات و تطهیر با آب دریا سه نوع توتم[3] در این مراسم هستند.
در این روز کسی حق صید از دریا نداشت و همهٔ اهالی گوشت می‌خوردند. به بیان دیگر خوردن ماهی در این روز نوعی تابو بود.
از دیگر کارهای این روز «لوبَن کردن» حیوانات است. این کار بعد از گلک زدن به حیوانات انجام می‌شود. در این مراسم ملایی مخصوص سوره، آیات و دعاهایی را می‌خواند و بعد روی گردن هر حیوان طنابی را گره می‌زند. سلخیان معتقدند با انجام این عمل در طول سال حیوانات از گزند درندگان در امان خواهند بود.
در بعد از ظهر مراسم «رزیف» و «نمایش شوشی» برگزار می‌شود. رزیف از ردیف گرفته شده و بر مبنای قرار گرفتن افراد در دو ردیف است. این مراسم در جزیرهٔ قشم به معنای «عضوا» یا «عصوا»[4] معروف است.
در روزگار قدیم مراسم نمایش شوشی در عروسی با ساز جفتی انجام می‌شد، اما امروزه برای آن‌که فراموش نشود در نوروز دریا اجرا می‌شود. درواقع نمایش شوشی نمایشی عروسکی است شامل روباه، شتر و ساربان، مرغ دریایی خود شوشی. شوشی فردی بدوی در کوه بوده که هرگز شهر را ندیده است. او هیبتی عجیب، لباسی سیاه، صورتی سفید شده با آرد، ریشی درست شده از «سِیس مغ»[5] و کلاهی از «پیش مغ»[6] بافته شده به سر دارد. شوشی با شنیدن صدای شادی مردم و اشعار عصوا با عصبانیت به سمت مردم آمده و با شاخهٔ نخلی (پیش مغ) به آنان ضربه می‌زند. او در پایان مراسم عروسی همه چیز خود را می‌بخشد؛ شاخه‌هایی که در دست دارد را به مادر داماد می‌دهد، کلاه خود را ملای مسجد و عبایش را به مؤذن مسجد می‌دهد. سپس به حمام می‌رود، چهرهٔ عجیبش به چهره‌ای عادی بدل می‌شود و مراسم تمام می‌شود.
در ده سال گذشته دهیاری سلخ با هدف رونق کسب و کار و جذب گردشگر مواردی را به مراسم نوروز دریا افزوده است؛ مسابقات شنا، طناب کشی، دو میدانی و بازی‌های محلی از جملهٔ این مواردند.
[1] کوکی کر به معنای کوسه نهنگ‌های عظیم الجثه در گویش محلی اهالی سلخ است.
[2] برخی از اهالی لنگه و بندر کُنگ نوروز این تقویم را دهم مرداد و پایان آن را هجدهم آبان می‌دانند.
[3] مقصود از توتم چیزی است که مثابهأ سمبل گروه مورد پرسش و احترام است.
[4] گویا این نام از خیزران به عنوان عصا گرفته شده که به مرور زمان به عصوا تبدیل شده است.
[5] الیاف توری مانند درخت خرما
[6] برگ درخت خرما
کانون گردشگری دانشگاه تهران وابسته به اداره کل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران
